وقتی که سخن از برگزاری جشن یا شادمانی به مناسبت آغاز امامت امام زمان(عج) و بیعت با ایشان می‌شود. برخی می‌پرسند: معنای این کار چیست؟ مگر در عصر امامان شیعه چنین رسمی بوده است که امامی شهید شده و روز بعد، برای امامت فرزندش شادمان باشند؟
پرسش دیگر اینکه آیا این درست است که عده‌ای قصد دارند با طرح جشن نهم ربیع به عنوان آغاز امامت امام عصر(عج) با برنامه‌های دیگر در چنین روزی مقابله کنند؟ و اصولا بیعت با امام یعنی چه و چه ثمره‌ای دارد؟
آیا شیعیان برای به امامت رسیدن امامی، جشن می‌گرفته‌اند؟
دو نوع شادمانی برای به امامت رسیدن امام داریم. یک نوع وقتی است که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله، حضرت علی علیه‌السلام را به عنوان امام معرفی می‌کند. برای این امر، مراسم داشتیم و امامان هم بر آن و بزرگداشت آن تأکید کرده‌اند؛ البته جشنی متناسب با عرف زمانه خودش؛ یعنی وقتی پیامبر علیه‌السلام، حضرت علی علیه‌السلام را به عنوان امام در غدیر مطرح می‌کنند که یک حالت عمومی دارد، این همراه خودش، جشن دارد؛ تا چند روز افراد به امیرالمؤمنین علیه‌السلام تبریک می‌گفتند؛ حتی بعد از این واقعه هم، وقتی کسی خبردار می‌شد به آن حضرت تبریک می‌گفت؛ چون پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله فرموده بودند که حاضران به غایبان بگویند. حاجیانی که به مناطق خودشان برمی‌گشتند و این خبر مهم را به منطقه خودشان می‌رساندند، عده‌ای که تازه خبردار می‌شدند باز هم به امیرالمؤمنین علیه‌السلام تبریک می‌گفتند.
جشن گرفتن در این روز در سیره علما هم بود است. با اینکه عید قربان و عید فطر از عیدهای اسلامی است؛ اما علاوه بر این دو عید، عید غدیر را بسیار گرامی می‌داشتند.
اما نوع دوم، آغاز امامت، بعد از شهادت امام قبلی است. سیره اهل‌بیت در این مورد چگونه بوده است؟ اول اینکه طبیعی است که ایشان به مناسبت شهادت امام قبلی، محزون بوده‌اند. شیعیان نزد امام جدید می‌آمدند و ابتدا شهادت امام قبلی را تسلیت می‌گفتند و سپس با امام جدید بیعت می‌کردند. امام با تعابیر مختلف به اینها می‌گفتند خوشحال باشید که با ما هستید و شیعیان هم خوشحال بودند که گمراه نشده‌اند و امام بعدی را شناخته‌اند و مثلاً هفت‌امامی نمانده‌اند؛ به خصوص تا زمان امام رضا علیه السلام که سرآغاز دوازده امامی شدنِ شیعه است؛ یعنی ما هفت‌امامی و شش‌امامی داریم، اما هشت‌امامی نداریم؛ هر کسی امام رضا علیه‌السلام را پذیرفته است بقیه ائمه را هم قبول کرده و دوازده‌امامی شده است.
البته اهل‌بیت صلی‌الله‌علیه‌وآله در یک فضای حزنی زندگی می‌کردند و می‌فرمودند بنی‌امیه برای ما عید نگذاشتند؛ بنابراین سیره آنها بیشتر به تسلیت و حزن متمایل بوده است.
در تقویم‌های ایران قدیم، این روز به نام تاجگذاری امام عصر(عج) مطرح بوده است؛ ولی پس از انقلاب اسلامی، تعبیر تاجگذاری تغییر کرد. این سخن صحیح نیست که کسی بگوید ما در بین علما، کسی را نداشتیم که به نهم ربیع اهتمام بورزد!
آیا این نهم ربیع را در مقابل آن نهم ربیع درآورده‌اند؟!
خیر. جشن و شادمانی برای آغاز امامت امام عصر(عج) پیش از انقلاب اسلامی هم بوده است و اصلا حادثه دیگری در نهم ربیع نبوده است. خلیفه دوم در اواخر ذی‌الحجه از دنیا رفته است و ربطی به نهم ربیع ندارد؛ البته چون نهم ربیع به روز قتل خلیفه دوم معروف بود، بنابراین برای برخی از سالروز آغاز ولایت امام عصر(عج) پررنگ‌تر بود؛ اما به این معنا نبود که آغاز امامت امام عصر(عج) مورد غفلت واقع شود؛ البته دست‌هایی در کار است؛ دست‌هایی که می‌خواهند وحدت را برهم بزنند؛ وگرنه کسانی که در نظامِ ما دم از وحدت زدند، از همه بیشتر تبیین‌گر ولایت بوده‌اند، مثل امام راحل؛ این همه از وحدت صحبت کرد، ولی خود امام از همه بیشتر ولایی و مبلغ ولایت بود؛ از همه بیشتر درباره ولایت امام عصر(عج) و ائمه و ولایت امیرالمؤمنین علیه‌السلام سخن گفت. مقام معظم رهبری هم از وحدت صحبت می‌کنند و هم در مورد جایگاه اهل‌بیت، جایگاه برتری امیرالمؤمنین علیه‌السلام، جایگاه برتری اهل‌بیت صحبت می‌کنند، و یا مجالس و روضه‌هایی که در بیت خودشان برگزار می‌کنند، هیچ‌کدام منافاتی با بحثِ وحدت ندارد؛ اما برخی از آدم‌هایی که دم از وحدت می‌زنند، فحش هم می‌دهند، لعن هم می‌کنند؛ هیچ موفقیتی در جهت ترویج و تبلیغ مکتب اهل‌بیت و ترویج شیعه نداشته‌اند.
بیعت چیست؟
بیعت از بیع می‌آید به معنای معامله و خرید و فروش؛ قرآن می‌فرماید: «وَمِنَ النَّاسِ مَن یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغَاء مَرْضَاتِ اللّهِ؛ برخی از مردم هستند که جان خودشان را برای رضای خداوند متعال می‌فروشند»(1). و یا تعبیری كه در مورد انسان وجود دارد این است: انسان در یک نوع معامله قرار دارد، «وَالْعَصْرِ؛ إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِی خُسْرٍ» ؛ انسان در سود و زیان است. وقتی دنیا مزرعه شد، انسان دائم در حال معامله است و در سود و زیان است و دائم دارد از او كم می‌شود و خسر یعنی همین.
اگر انسان در معامله و سود و زیان است، دین، بیعِ او را جهت می‌دهد و جهت‌دهی آن، بیعت با امام است. در واقع كار دین جهت‌دهی به معاملات انسان است؛ جهت‌دهی به اینكه تو زندگی‌ات را، فكرت را، ذكرت را، وقتت را، قلمت را، عُلقه‌هایت را، دغدغه‌هایت را و هزینه‌های مالی‌ات را برای چه مصرف كنی؟ اگر جهت ندهی، خُسر است، مثل یخی كه دارد آب می‌شود سرمایه‌هایت هم دارد نابود می‌شود. دین جهت می‌دهد که سرمایه‌های وجودت را به چه كسی بفروشی.
امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: «الا ان ثمنك الجنه فلا تبیعوها الا بالجنه؛ آگاه باشید که قیمت جان شما بهشت است، پس نفروشید آن را مگر به بهشت.» تازه این بهای جان شماست و بالاتر از این روح شماست که بهای آن، خود خداست. پس حالا كه قرار است جان ما برود، برای كه و برای چه برود؟ چه بخواهیم و چه نخواهیم این جانمان دارد رایگان می‌رود. چه خوب است که این جانمان را به دست كسی بسپاریم كه هم خوب مدیریت می‌كند و هم دوستمان دارد.
بیعت این ثمره را هم دارد که وقتی فهمیدی طرف حسابت امام حسین علیه‌السلام یا امام عصر(عج) است، رفتارت، زندگی‌ات، برخوردت، همه به او بیشتر متمایل می‌شود.
آیا این بیعت سابقه داشته است؟
چنانکه گفتیم، تجدید عهد و پیمان و بیعت با امام، سابقه داشته است؛ به عبارت دیگر، سیر زندگی اهل‌بیت اینگونه بوده است که هرگاه امامی به شهادت می‌رسید، شیعیان نزد امام بعدی می‌آمدند و عرض ارادت می‌کردند و ضمن عرض تسلیت شهادت امام قبلی، با امام جدید هم تجدید عهد و بیعت می‌کردند؛ حتی امامان قبل از شهادت، برای امام بعد از خود نیز از مردم بیعت می‌گرفتند؛ مثلاً پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله، در غدیر خم نسبت به حضرت علی علیه‌السلام از مردم بیعت گرفتند و فرمودند: «من كنت مولاه فهذا علی مولاه»، بعد دستور دادند که همگان بر قبول ولایت و وفاداری نسبت به آن با امیرالمؤمنین علیه‌السلام بیعت کنند، به نقل تاریخ سه شبانه‌روز طول کشید تا همگان توانستند با علی علیه‌السلام بیعت کنند؛ حتی خانم‌ها هم با قرار دادن دستشان در ظرف آبی با آن حضرت بیعت کردند و یا پیامبر فرمود: «سلّموا عَلی عَلیّ بأمیرالمؤمنین (بامره المؤمنین)؛ به حضرت علی به عنوان امیرالمؤمنین سلام دهید».
گاهی وقت‌ها پیامبر یا امام، نسبت به امام بعدی، از افراد عهد و پیمان خصوصی و عمومی می‌گرفتند. جالب اینکه گاهی هم برای خودشان از مردم عهد و پیمان و بیعت می‌گرفتند؛ مثلا پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله از مسلمانان همراه خویش بیعتی گرفت که بعدها «بیعت رضوان» نامیده شد. ائمه علیهم السلام هم برای امامت خودشان از مردم بیعت مجدد می‌گرفتند یا متذکر بیعت گذشته می‌شدند. روایاتی كه «انشدكم الله» دارد به این موضوع برمی‌گردد. حضرت علی علیه‌السلام چند بار متذکر بیعت می‌شوند؛ امام حسین علیه‌السلام نیز یک سال پیش از واقعه عاشورا در مِنی، یادآور بیعت می‌شود و وقتی امام حسین علیه‌السلام و حضرت علی علیه‌السلام از مردم می‌خواهند و جواب نمی‌دهند، آنها را نفرین می‌كنند. «انشدكم الله»، شما را به خدا قسم می‌دهم كه شما نبودید كه پیامبر فرمود: «اولی بكم من انفسكم»؟ چهار پنج تا از صحابه پیامبر می‌گویند ما پیرمرد شدیم و یادمان نمی‌آید كه حضرت آنها را نفرین می‌كند. این نكته مهم است كه گاهی وقت‌ها امام، جامعه را به آن بیعت با خود متذكر می‌شود.
بنابراین با نزدیک شدن به ایام نهم ربیع‌الاول، آغاز امامت یگانه منجی عالم بشریت و سخن از بیعت با امام زمان(عج)؛ برای کسی احساس غریبی پیش نیاید؛ زیرا تجدید عهد و بیعت برای جریان امامت امام چیز عجیبی نیست.
1 . سوره بقره/ 207.
حجت‌الاسلام دکتر محمد صابر جعفری ـ دوماهنامه امان شماره 40
